వేతన ఉపాధి కార్యక్రమాలు

• పేదరికం, నిరుద్యోగ నిర్మూలన ప్రధాన ఉద్దేశంగా 1960-61లో రూరల్ మ్యాన్ పవర్ ప్రోగ్రామ్, 1971-72లో క్రాష్ స్కీమ్ ఫర్ రూరల్ ఎంప్లాయ్‌మెంట్ కార్యక్రమాలను ప్రారంభించారు.
• 1973లో రూరల్ వర్క్స్ కార్యక్రమంగా కరవు పీడిత ప్రాంతాల కార్యక్రమాన్ని ప్రవేశ పెట్టారు. దీన్ని 1994-95లో దేశంలోని 13 రాష్ట్రాలకు సంబంధించి 96 జిల్లాల్లోని 627 బ్లాకుల్లో అమలు పరిచారు. హనుమంతరావు కమిటీ సిఫార్సుల మేరకు 384 నూతన బ్లాకులను కరవు పీడిత ప్రాంతాల కిందకు తీసుకువచ్చారు. దీంతోపాటు 64 బ్లాకులను కరవు పీడిత ప్రాంతాల కార్యక్రమం నుంచి ఎడారి ప్రాంతాల అభివృద్ధి కార్యక్రమం కిందకు మార్చారు. తద్వారా 13 రాష్ట్రాల్లోని 164 జిల్లాలకు సంబంధించి 947 బ్లాకులకు ఈ కార్యక్రమం విస్తరించింది. రాష్ట్రాలు, జిల్లాలు, బ్లాకుల పునర్విభజన నేపథ్యంలో ఇది 16 రాష్ట్రాల్లోని 182 జిల్లాలకు సంబంధించి 972 బ్లాకులకు విస్తరించింది. ఈ కార్యక్రమం కింద ఉన్న మొత్తం విస్తీర్ణం 7,45,914 చదరపు కి.మీ. మహారాష్ట్రలో 25 జిల్లాలకు సంబంధించి 149 బ్లాకులు, మధ్యప్రదేశ్‌లో 23 జిల్లాలకు చెందిన 105 బ్లాకులు అధికంగా ఈ కార్యక్రమం పరిధిలోకి వచ్చాయి. ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో 11 జిల్లాలకు సంబంధించి 94 బ్లాకుల్లో 99218 చ.కి.మీ. విస్తీర్ణాన్ని కరవు పీడిత ప్రాంతాల కార్యక్రమం అమలు పరిధిలోకి తీసుకువచ్చారు.
• పైలట్ ప్రాజెక్టుల అమలు అనుభవాలను దృష్టిలో ఉంచుకొని 1977లో పనికి ఆహార పథకం రూపంలో వేతన ఉపాధి కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించారు.
• పనికి ఆహార పథకాన్ని పునర్నిర్మించి దాని స్థానంలో జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించారు. ఈ పథకం కింద వ్యయాన్ని కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు 50 : 50 నిష్పత్తిలో భరించాయి. కేంద్రానికి సంబంధించిన సహాయాన్ని ఆహార ధాన్యాలు, నగదు రూపంలో ఇచ్చారు. గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో నిరుద్యోగులు, అల్ప ఉద్యోగిత ఉన్నవారికి సంవత్సరానికి 300 నుంచి 400 మిలియన్ పనిదినాలు కల్పించడం ఈ పథకం ప్రధాన ఉద్దేశం.
• గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో భూమి లేని పేదలకు ఉపాధి కల్పించే ఉద్దేశంతో 1983 ఆగస్టు 15న ఉపాధి హామీ పథకాన్ని ప్రారంభించారు. ఉపాధి అవకాశాలు కల్పించడం ద్వారా గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఉత్పాదక ఆస్తుల కల్పన, గ్రామీణ ప్రజల జీవన నాణ్యత పెంచడం తదితరాల కోసం ఈ పథకం ద్వారా కృషి చేశారు. ఈ కార్యక్రమం కింద ఉపాధి కల్పనలో భాగంగా.. భూమిలేని శ్రామికులు, మహిళలు, షెడ్యూల్డ్ కులాలు, తెగల వారికి ప్రాధాన్యం ఇచ్చారు. ఈ కార్యక్రమం కింద అయ్యే మొత్తం వ్యయాన్ని కేంద్ర ప్రభుత్వమే భరించింది. రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు పథకం అమలుకు సంబంధించి వనరులు కేటాయించే విషయంలో వ్యవసాయ శ్రామికులు, ఉపాంత రైతులు, ఉపాంత శ్రామికులకు 50 శాతం, పేదరిక తీవ్రతకు 50 శాతం వెయిటేజీ ఇచ్చారు.
• ఉపాధి హామీ పథకం ద్వారా సామాజిక అడవుల కార్యక్రమం, ఇందిరా ఆవాస్ యోజన, మిలియన్ బావుల పథకం లాంటి ప్రాజెక్టులకు ఆర్థిక సహాయం అందించారు.
• 1989 ఏప్రిల్‌లో నాటి ప్రధాని రాజీవ్‌గాంధీ జవహర్ రోజ్‌గార్ యోజన కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించారు. అప్పటి వరకు అమల్లో ఉన్న గ్రామీణ వేతన ఉపాధి కార్యక్రమాల (ఆర్‌ఎల్‌ఈజీపీ, ఎన్‌ఆర్‌ఈపీ)ను ఇందులో విలీనం చేశారు.
• జవహర్ రోజ్‌గార్ యోజనకు కొన్ని మార్పులు చేసి 1999 ఏప్రిల్ 1 నుంచి దీన్ని ‘జవహర్ గ్రామ సమృద్ధి యోజన’గా అమలు చేశారు. దీని కింద ప్రతి గ్రామ పంచాయతీకి చేరువయ్యే విధంగా లక్ష్యాలను నిర్ణయించారు. పంచాయతీల ద్వారా దేశంలో దారిద్య్రరేఖకు దిగువన ఉన్న 440 లక్షల కుటుంబాలకు ప్రయోజనం చేకూర్చడం ఈ పథకం ముఖ్య ఉద్దేశం. జవహర్ రోజ్‌గార్ యోజన కింద వ్యయాన్ని కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు 80:20 నిష్పత్తిలో భరించాయి. కేంద్రం ఆయా రాష్ట్రాల్లో పేదరిక రేఖ దిగువన నివసించే జనాభా పరిమాణం ఆధారంగా నిధులు పంపిణీ చేసింది. జిల్లాలకు నిధుల పంపిణీ ఆయా జిల్లాల వెనుకబాటుతనం ఆధారంగా జరిగింది. జవహర్ రోజ్‌గార్ యోజన కింద గ్రామీణ పేదలకు ఉపాధి పథకాల అమలుకు సంబంధించి గ్రామ పంచాయతీలకు తగిన మొత్తంలో నిధులు ఇచ్చారు. జవహర్ గ్రామ సమృద్ధి యోజనను 1999-2000 నుంచి గ్రామీణ అవస్థాపనా కార్యక్రమంగా తీర్చిదిద్దారు.
• జవహర్ గ్రామ సమృద్ధి యోజన కింద ఒక ఏడాదిలో చేసే వ్యయంలో 22.5 శాతం షెడ్యూల్డ్ కులాలు, తెగల ప్రయోజనానికి ఉద్దేశించిన పథకాలకు కేటాయించాలి. జవహర్ గ్రామ సమృద్ధి యోజనను 2001-02లో సంపూర్ణ గ్రామీణ రోజ్‌గార్ యోజనలో విలీనం చేశారు.
• 2001 సెప్టెంబర్ 25న సంపూర్ణ గ్రామీణ రోజ్‌గార్ యోజన కార్యక్రమం ప్రారంభమైంది. గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో వేతన ఉపాధి ద్వారా ఆహార భద్రత, కమ్యూనిటీ, సాంఘిక, ఆర్థిక ఆస్తుల కల్పన ఈ పథకం ఉద్దేశం. ఈ పథకానికి అయ్యే వ్యయాన్ని కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు 75:25 నిష్పత్తిలో భరించాయి. 2002 ఏప్రిల్ 1 నుంచి జవహర్ గ్రామ సమృద్ధి యోజన, ఉపాధి హామీ పథకాలను ‘సంపూర్ణ గ్రామీణ రోజ్‌గార్ యోజన’లో విలీనం చేశారు.
• రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు ఈ పథకం కింద రూ. 5000 కోట్ల విలువైన ఆహార ధాన్యాలను ఏటా ఉచితంగా అందించారు. మరో రూ. 5000 కోట్లు వేతనాలు, మెటీరియల్ వ్యయం నిమిత్తం అందించారు. ఈ పథకం కింద వ్యయాన్ని కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు 87.5 : 12.5 నిష్పత్తిలో భరించాయి.
• సంపూర్ణ గ్రామీణ రోజ్‌గార్ యోజన కింద నగదును కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు 75:25 నిష్పత్తిలో భరించాయి. దీని కింద సంవత్సరానికి గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో వంద కోట్ల పనిదినాలు ఉపాధి కల్పించాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నారు. తర్వాత దీన్ని మహాత్మా గాంధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకంలో విలీనం చేశారు.
• ఫిబ్రవరి 2001లో పనికి ఆహార పథకాన్ని మొదట అయిదు నెలల అమలుకు సంబంధించి ప్రారంభించారు. ఆ తర్వాత విస్తరించారు. ఎనిమిది రాష్ట్రాల్లోని (గుజరాత్, ఛత్తీస్‌గఢ్, హిమాచల్‌ప్రదేశ్, మధ్యప్రదేశ్, మహారాష్ట్ర, ఒడిశా, రాజస్థాన్, ఉత్తరాంచల్) కరవు పీడిత ప్రాంతాల్లో వేతన ఉపాధి ద్వారా ఆహార భద్రత కల్పించడం ఈ పథకం ముఖ్య లక్ష్యం.
• నవంబర్ 2004లో 150 అత్యంత వెనుకబడిన జిల్లాల్లో కేంద్ర ప్రభుత్వ పథకంగా జాతీయ పనికి ఆహార పథకం ప్రారంభించారు. అదనపు సప్లిమెంటరీ వేతన ఉపాధి కల్పన ద్వారా ఆహార భద్రత కల్పించడం ఈ పథకం ఉద్దేశం. దీని కింద రాష్ట్రాలకు ఆహారధాన్యాలు ఉచితంగా సరఫరా చేశారు. తర్వాత దీన్ని మహాత్మా గాంధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకంలో విలీనం చేశారు.

మాదిరి ప్రశ్నలు