భారతదేశ హిమాలయ నదీ వ్యవస్థ

బ్రహ్మపుత్ర నదీ వ్యవస్థ

గంగా ఎడమ వైపు ఉపనదులు: రామ్ గంగా, గోమతి, ఘగ్ర, గండక్, కోసి తదితర హిమాలయ నదులు ఎడమవైపు నుంచి గంగా నదిలో కలుస్తాయి.
 
గంగా కుడివైపు ఉపనదులు: యమున, చంబల్, సోణ్, బెట్వా, కెన్, దామోదర్, టాన్స్ మొదలైన ద్వీపకల్ప నదులు కుడివైపు నుంచి గంగా నదిలో కలుస్తాయి. 
 
గండక్ : నేపాల్‌లోని ఎవరెస్ట్, ధవళగిరి శిఖరాల మధ్య గల సోహాతు కనుమ వద్ద  సుమారు 7000 మీ. ఎత్తులో జన్మించింది. అందువల్ల దీన్ని భారతదేశంలో ఎత్తై ప్రాంతాల్లో ప్రవహిస్తున్న నదిగా పరిగణిస్తారు. గండక్ నదిని నేపాల్‌లో సాలిగ్రామి, బిహార్‌లో నారాయణి అని పిలుస్తారు. ఇది పట్నా వద్ద గంగానదిలో కలుస్తుంది.
 
కోసీ: దీన్ని సంస్కృతంలో కౌశికి అంటారు. కోసికి బిహార్ దు:ఖదాయని అని పేరుంది. కోసి నది నేపాల్, టిబెట్, సిక్కిం సరిహద్దుల్లో గల గోసాయ్ నాధీ వద్ద జన్మించి, కాంచన్‌గంగా పర్వత శిఖరాన్ని తాకుతూ కోసీచాత్ర మైదాన ప్రాంతంలో ప్రవేశిస్తుంది. బిహార్‌లో గంగానదిలో కలుస్తుంది. దీని ఉప నదులు అరుణ్, సన్‌కోసి, దుద్‌కోసి తదితరాలు. 
 
గాగ్రా: కర్ణాలి అని కూడా పిలుస్తారు. నేపాల్‌లోని గుర్ణమాంధీత శిఖరం వద్ద జన్మించి, బిహార్‌లోని ధాప్రా వద్ద గంగానదిలో కలుస్తుంది. దీని ఉపనది శారదా. చౌక, కాళి అని కూడా శారదా నదిని పిలుస్తారు. 
 
యమునా: యమునోత్రి అనే హిమానీ నదం వద్ద జన్మించి, ముస్సోరి కొండలను దాటి తజేవాలా అనే ప్రాంతంలో మైదానంలోకి ప్రవేశిస్తుంది. అలహాబాద్ వద్ద గంగా నదిలో కలుస్తుంది. దీని పొడవు 1376 కి.మీ.
యమునా నది ఒడ్డున మధుర, ఆగ్రా, ఢిల్లీ నగరాలున్నాయి. ఇది గంగానది ఉపనదుల్లో అతి పెద్దది. దీని ఉప నదులు చంబల్, బెట్వా, కెన్, కాల్‌సిధి.
 
చంబల్: మధ్యప్రదేశ్‌లోని జన్‌పావో కొండల్లోని మౌ అనే ప్రదేశంలో జన్మించి, మధ్యప్రదేశ్, రాజస్థాన్, ఉత్తరప్రదేశ్ రాష్ట్రాల గుండా ప్రవహిస్తుంది. ఉత్తరప్రదేశ్‌లోని ఇటావా జిల్లాలో యమునా నదిలో కలుస్తుంది. దీని పొడవు 960 కి.మీ. ఆరావళి పర్వతాల్లో బనాస్ నది దీనిలో కలుస్తుంది.
 
బెట్వా:  నేత్రావతి నది అని కూడా పిలుస్తారు. ఇది మధ్యప్రదేశ్‌లోని భోపాల్ సమీపంలో జన్మించి సాంచి, గ్వాలియర్, ఝాన్సీల గుండా ప్రవహించి హమీర్ పూర్ వద్ద యమునా నదిలో కలుస్తుంది.
 
కెన్: కైమూర్ కొండల్లో జన్మించి బుందేల్‌ఖండ్ పీఠభూమి గుండా ప్రవహించి బాండ వద్ద యమునా నదిలో కలుస్తుంది. దీన్ని కర్ణావతి నది అని కూడా పిలుస్తారు.
 
సోన్: మధ్యప్రదేశ్‌లోని అమర్ కంటక్ పీఠభూమిలో జన్మించి, నర్మదా నదికి వ్యతిరేకంగా మధ్యప్రదేశ్, జార్ఖండ్, బిహార్ రాష్ట్రాల గుండా ప్రవహించి పట్నా వద్ద గంగా నదిలో కలుస్తుంది.
 దీని  ఉపనదులు : మహానందా, గోవత్, రిహాండ్, కన్హర్ తదితరాలు. దీన్ని సువర్ణ నది అని కూడా పిలుస్తారు. 
 
దామోదర్: జార్ఖండ్‌లోని ఛోటానాగ్‌పూర్ పీఠభూమిలోని టోరీ అనే ప్రాంతంలో జన్మించి, పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని కోల్‌కతాకు దిగువన హుగ్లీ నదిలో కలుస్తుంది. దీన్ని బెంగాల్ దు:ఖదాయని అని కూడా పిలుస్తారు. బరాకర్, కోనార్, గరి, జమునై దీని ఉపనదులు.
 
టాన్స్:  కైమూర్ పర్వతాల్లోని గోమచి శిఖరాల్లోని మైహర్ వద్ద జన్మించి, అలహాబాద్ నగరానికి దిగువన సిర్స వద్ద గంగానదిలో కలుస్తుంది. దీనికి గల మరో పేరు తామస.
 
మహానంద: పశ్చిమ బెంగాల్ డార్జిలింగ్‌లోని మహల్దీరామ్ కొండల్లో పుట్టి, బెంగాల్‌లోని మహానంద శాంక్చ్యురీ నుంచి ప్రవహించి సిలిగురి, జల్‌పాయ్‌గురి జిల్లాల మీదుగా బంగ్లాదేశ్‌లో పద్మానదిలో కలుస్తుంది.
 
దేశంలోని 77 శాతం నదులు బంగాళాఖాతంలో, 23 శాతం నదులు అరేబియా సముద్రంలో కలుస్తున్నాయి. దేశంలోని మొత్తం నీటి పరిమాణంలో 90 శాతం నీరు బంగాళాఖాతంలో కలుస్తుంటే, 10 శాతం నీరు అరేబియా సముద్రంలో కలుస్తోంది. జాతీయ నదుల పరిరక్షణ ప్రణాళికలో ప్రస్తుతం 38 నదులను చేర్చారు. భారతదేశంలోని నదీ పరీవాహక ప్రాంతం ఆధారంగా కేఎల్ రావు... నదీ వ్యవస్థను మూడు భాగాలుగా విభజించారు. అవి..
 
భారీ నీటి పారుదల వ్యవస్థ
సుమారు 10,000 చ.కి.మీ కంటే ఎక్కువ విస్తీర్ణంలో ఇది ఉంటుంది. దేశంలో 14 పెద్ద నదులతో 85 శాతాన్ని ఈ వ్యవస్థ ఆక్రమించింది.
 
 మధ్య తరహా నీటి పారుదల వ్యవస్థ
 సుమారు 2,000 చ.కి.మీ నుంచి 10,000 చ.కి.మీ. విస్తీర్ణం వరకు ఉంటుంది. ఇది 44 నదులతో దేశంలో 7 శాతాన్ని ఆక్రమిస్తుంది.
 
 చిన్న తరహా నీటి పారుదల వ్యవస్థ
 2000 చ.కి.మీ. కంటే తక్కువ విస్తీర్ణంలో ఉంటుంది. చిన్న చిన్న వాగులు, వంకలతో కలిపి 8 శాతాన్ని ఈ వ్యవస్థ ఆక్రమిస్తుంది.