భారత రక్షణ వ్యవస్థ - అస్త్రశస్త్రాలు

త్రివిధ దళాల అధిపతులు

• సైనిక దళాలు: జనరల్ దల్బీర్ సింగ్ సుహాగ్
• నౌకా దళం: అడ్మిరల్ ఆర్.కె.ధోవన్
• వాయుసేన: ఎయిర్ చీఫ్ మార్షల్ అరూప్ రాహా

పారామిలిటరీ దళాలు

• అస్సాం రైఫిల్స్: ఇది అత్యంత ప్రాచీన పారామిలిటరీ దళం. 1835 నుంచి పనిచేస్తోంది. అస్సాం రైఫిల్స్ ప్రధాన కార్యాలయం షిల్లాంగ్‌లో ఉంది.
• ఇండియన్ కోస్ట్ గార్డ్: ఇది 1978లోప్రారంభమైంది. ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ఇండియన్ కోస్ట్ గార్డ్ భారత తీరరేఖను సంరక్షిస్తోంది.
• స్పెషల్ ఫ్రాంటియర్ ఫోర్స్ (ఎస్‌ఎఫ్‌ఎస్): ఇది 1962లో ప్రారంభమైంది. దీని ప్రధాన కార్యాలయం ఉత్తరాఖండ్‌లోని చక్రతాలో ఉంది.

సైనిక శిక్షణ కేంద్రాలు

• నేషనల్ డిఫెన్స్ కాలేజ్ - న్యూఢిల్లీ
• నేషనల్ డిఫెన్స్ అకాడమీ - ఖడక్ వస్లా
• ఇండియన్ మిలిటరీ అకాడమీ- డెహ్రాడూన్
• ఆఫీసర్స్ ట్రైనింగ్ అకాడమీ - చెన్నై
• రాష్ట్రీయ ఇండియన్ మిలిటరీ కాలేజ్ - డెహ్రాడూన్
• ఇన్‌ఫాంట్రీ స్కూల్ - మౌ (మధ్యప్రదేశ్)
• కాలేజ్ ఆఫ్ మిలిటరీ ఇంజనీరింగ్ - ఖడ్కీ, మహరాష్ట్ర
• మిలిటరీ కాలేజ్ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ మెకానికల్ ఇంజనీరింగ్- సికింద్రాబాద్
• ఆర్మ్‌డ్ ఫోర్సెస్ మెడికల్ కాలేజ్ - పుణె
• ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ నేషనల్ ఇంటిగ్రేషన్ - పుణె

నౌకా దళ శిక్షణ కేంద్రాలు

• కాలేజ్ ఆఫ్ నావల్ వార్‌ఫేర్ - ముంబై
• ఇండియన్ నావల్ అకాడమీ - ఎజిమల
• నేషనల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ హైడ్రోగ్రఫీ - గోవా
• షిప్‌రైట్ స్కూల్ - విశాఖపట్నం
• ఐఎన్‌ఎస్ ద్రోణాచార్య - కోచి
• ఐఎన్‌ఎస్ గరుడ - కోచి
• ఐఎన్‌ఎస్ హమ్లా - ముంబై
• ఐఎన్‌ఎస్ శాతవాహన - విశాఖపట్నం
• ఐఎన్‌ఎస్ చిల్కా - ఒడిశా
• ఐఎన్‌ఎస్ కుంజలి - ముంబై

వైమానికాదళ శిక్షణ కేంద్రాలు

• ఇండియన్ ఎయిర్‌ఫోర్స్ టెస్ట్ పైలట్ స్కూల్ - బెంగళూరు
• ఎయిర్‌ఫోర్స్ అకాడమీ - దుండిగల్ (హైదరాబాద్)
• ఎయిర్‌ఫోర్స్ అడ్మినిస్ట్రేటివ్ కాలేజ్ - కోయంబత్తూర్
• పైలట్ ట్రైనింగ్ ఎస్టాబ్లిష్‌మెంట్ - అలహాబాద్.
• ఎయిర్‌ఫోర్స్ టెక్నికల్ ట్రైనింగ్ కాలేజ్ - జలహళ్లి
• పారాట్రూపర్స్ ట్రైనింగ్ స్కూల్ - ఆగ్రా

సంయుక్త విన్యాసాలు

• మలబార్: భారత్, అమెరికా, జపాన్ నౌకాదళాలు
• యుద్ధ్ అభ్యాస్: భారత్, అమెరికాల సైన్యాలు.
• ఇంద్ర: భారత్, రష్యా నౌకాదళాలు.
• వరుణ: భారత్, ఫ్రాన్స్ నౌకాదళాలు.
• గరుడ: భారత్, ఫ్రాన్స్ వైమానిక దళాలు.
• సూర్యకిరణ్: భారత్, నేపాల్, సైనిక దళాలు.
• హ్యాండ్ ఇన్ హ్యాండ్: భారత్, చైనా సైనిక దళాలు.
• సింబెక్స్: భారత్, సింగపూర్ నౌకాదళాలు.

అణు జలాంతర్గాములు
ఐఎన్‌ఎస్ చక్ర: రష్యా నుంచి 2012, ఏప్రిల్‌లో ఐఎన్‌ఎస్ చక్రను దిగుమతి చేసుకున్నారు. దీని రష్యన్ పేరు కే- 152 నెర్పా.
ఐఎన్‌ఎస్ అరిహంత్: కార్గిల్ విజయ్ దివస్ సందర్భంగా 2009, జూలై 26న విశాఖపట్నంలో ప్రారంభించారు. ఐఎన్‌ఎస్ అరిహంత్ స్వదీశీ పరిజ్ఞానంతో తయారు చేసిన తొలి అణుజలాంతర్గామిగా ప్రసిద్ధికెక్కింది.
వైమానిక దళం:
లక్ష్య: హిందుస్థాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్ (హెచ్‌ఏఎల్) తయారుచేసింది. ఇది పైలట్ రహిత టార్గెట్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్
తేజస్: హిందుస్థాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్ (హెచ్‌ఏఎల్) అభివృద్ధి చేసింది. తేజస్ తేలికపాటి యుద్ధ విమానం.
నిశాంత్: ఇది మానవ రహిత(అన్‌మ్యాన్డ్ ఏరియల్ వెహికల్) విమానం.
ధ్రువ్: హెచ్‌ఏఎల్ తయారుచేసిన హెలికాప్టర్. దీన్ని ఆధునికీకరించి రుద్ర అటాక్ హెలికాప్టర్‌ను తయారు చేశారు.
ఎంఐ 17- వీ5: ఈ హెలికాప్టర్లను రష్యా నుంచి కొనుగోలు చేశారు.
రఫాల్ ఫైటర్ జెట్స్: ఫ్రాన్స్ నుంచి భారత్ కొనుగోలు చేయనున్న యుద్ధ విమానాలు.

అగ్ని-V: డిఫెన్స్ రీసెర్చ్ అండ్ డెవలప్‌మెంట్ ఆర్గనైజేషన్ (డీఆర్‌డీవో) అభివృద్ధి చేసిన తొలి ఖండాంతర బాలిస్టిక్ క్షిపణి అగ్ని-V. ఇది ఐదువేల కిలోమీటర్ల దూరంలోని లక్ష్యాలను ఛేదించగలదు. దీని బరువు 50 టన్నులు, పొడవు 17.5 మీటర్లు, వెడల్పు 2 మీటర్లు. అగ్ని-V 1500 కిలోల బరువున్న అణ్వాయుధాలను మోసుకెళ్లగలదు. దీన్ని ఒడిశాలోని వీలర్ ఐలాండ్ నుంచి 2012, ఏఫ్రిల్‌లోతొలిసారి ప్రయోగించారు. తర్వాత 2013, సెప్టెంబరు, 2015 జవవరిలలో ఈ బాలిస్టిక్ క్షిపణి ప్రయోగాలు నిర్వహించారు.

క్షిపణులు

క్షిపణి	ప్రయోగించే విధానం	పరిధి (కి.మీ.)
పృథ్వీ-1	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	150
పృథ్వీ-2	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	250-350
పృథ్వీ -3	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	350-600
శౌర్య	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	750-1900
అగ్ని-1	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	700
అగ్ని-2	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	2,000-3,000
అగ్ని-3	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	3,500
అగ్ని-4	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	4,000
అగ్ని-5	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	5,000-6,000
ఆకాశ్	ఉపరితలం నుంచి గగనతలం	30
త్రిశూల్	ఉపరితలం నుంచి గగనతలం	9
అస్త్ర	గగనతలం నుంచి గగనతలం	80- 110
నాగ్	యాంటీ ట్యాంక్ క్షిపణి	4-5
ప్రహార్	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	150
ధనుష్	ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలం	350
	(పృథ్వీ క్షిపణికి నౌకాదళ వెర్షన్)