విజయనగర సామ్రాజ్యం (క్రీ.శ.1336-1646)
వంశాలు | పాలనా కాలం |
సంగమ | క్రీ.శ.1336 - 1485 |
సాళువ | క్రీ.శ. 1486 - 1505 |
తుళువ | క్రీ.శ. 1505 - 1570 |
అరవీటి | క్రీ.శ. 1570 - 1646 |
రాజకీయ చరిత్ర
సంగమ వంశం: సంగమ వంశంలో హరిహరరాయలు, బుక్కరాయలు, మొదటి దేవరాయలు, రెండో దేవరాయలు, విరూపాక్షరాయలు మొదలైన పాలకులున్నారు.
రెండో దేవరాయలు క్రీ.శ. 1424-1446
- సంగమ వంశ పాలకుల్లో అగ్రగణ్యుడు రెండో దేవరాయలు. ఇతనికి ప్రౌఢ దేవరాయలు అనే పేరు కూడా ఉంది.
- ఇతని పాలనా కాలంలో పారశీక రాయబారి అబ్దుల్ రజాక్, ఇటలీ యాత్రికుడు నికొలా డి కాంటిలు విజయనగర సామ్రాజ్యాన్ని సందర్శించారు.
- రెండో దేవరాయలు ముస్లింలను ఉన్నతోద్యోగాల్లో చేర్చుకోవడంతోపాటు మసీదులను నిర్మించాడు.
- ప్రముఖ కవి శ్రీనాథుడు రెండో దేవరాయల ఆస్థాన కవి ‘డిండిమభట్టు’ను ఓడించి అతనితో కనకాభిషేకాన్ని పొందాడు.
- రెండో దేవరాయలు మహానాటక సుధానిధి, వృత్తి అనే గ్రంథాలను రచించాడు.
- హంపిలోని ప్రముఖ విఠలస్వామి ఆలయం ఇతని పాలనా కాలంలోనే నిర్మితమైంది. దీన్ని ‘పొలగంటి తిమ్మన’ అనే రాజ ఉద్యోగి నిర్మించాడు.
- రెండో దేవరాయల మరణంతో సంగమ వంశ పాలన పతనం ప్రారంభమైంది.
తుళువ వంశం: తుళువ నరసనాయకులు స్థాపించిన ఈ వంశంలో వీర నరసనాయకులు, శ్రీకృష్ణదేవరాయలు, అచ్యుతరాయలు, సదాశివరాయలు మొదలైనవారు ప్రముఖులు.
శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు: క్రీ.శ. 1509-1529
- విజయనగర పాలకుల్లోనే కాకుండా భారతదేశాన్ని పాలించిన గొప్ప రాజుల్లో శ్రీ కృష్ణ దేవరాయలు ఒకరు.
- కృష్ణదేవరాయలు పోర్చుగీసు వారితో సంధి చేసుకుని అశ్విక దళాన్ని పటిష్టం చేశాడు.
- అనేక ప్రాంతాలను జయించి విజయనగర సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించాడు.
- విజయాలకు గుర్తుగా సింహాచలం, పొట్నూరుల్లో విజయస్తంభాలు వేయించాడు.
- కృష్ణదేవరాయలు తెలుగులో ఆముక్తమాల్యద (విష్ణుచిత్తీయం), సంస్కృతంలో ‘మదాలస చరిత్ర, జాంబవతీ పరిణయం, సత్యవధూ ప్రణయం’ వంటి గ్రంథాలను రచించాడు.
- కృష్ణదేవరాయలు అనేక మంది కవులను పోషించి ఆంధ్ర భోజ, ఆంధ్ర పితామహ, ‘సాహితీ సమరాంగణ సార్వభౌమ’ వంటి బిరుదులు పొందాడు.
- ఈయన సాహితీ గోష్టి జరిపే ప్రదేశాన్ని భువన విజయం అని, అతని ఆస్థానంలోని 8 మంది ప్రముఖ కవులను అష్టదిగ్గజాలని అంటారు.
కవి | రచనలు |
అల్లసాని పెద్దన | 1. స్వారోచిష మనుసంభవం |
నంది తిమ్మన | 1. పారిజాతాపహరణం |
మాదయగారి మల్లన | 1. రాజశేఖర చరిత్రం |
పింగళి సూరన | 1. కళాపూర్ణోదయం |
రామరాజ భూషణుడు (భట్టుమూర్తి) | 1.హరిశ్చంద్రోపాఖ్యానం |
అయ్యలరాజు | 1. రామాభ్యుదయం |
రామభద్రుడు ధూర్జటి | 1. శ్రీకాళహస్తీశ్వర మహాత్మ్యం |
తెనాలి రామకృష్ణుడు | 1.పాండురంగ మహాత్మ్యం |
- విజయనగరంలో ప్రముఖ హజారామాలయ దేవాలయాన్ని నిర్మించడంతోపాటు తిరుపతి, కంచి, సింహాచలం, శ్రీకాళహస్తి, అహోబిలం వంటి ఆలయాలకు గోపురాలు నిర్మించాడు.
- తల్లి నాగులాంబ జ్ఞాపకార్థం ‘నాగులాపురం’ అనే పట్టణాన్ని కట్టించాడు.
- కృష్ణదేవరాయలకు గురువు వ్యాసరాయలు కాగా ప్రధాని ‘సాళువ తిమ్మరుసు’
- ఇతని పాలనా కాలంలో డోమింగో పేజ్, బార్బోసా అనే పోర్చుగీసు యాత్రికులు విజయనగర సామ్రాజ్యాన్ని సందర్శించారు.
తుళువ వంశం: రామరాయల మరణంతో అతని సోదరుడు తిరుమలరాయలు పెనుగొండకు పారిపోయి స్వతంత్ర అరవీటి వంశ పాలన ప్రారంభించాడు. ఈ వంశంలో మొదటి, రెండో, మూడో శ్రీరంగరాయలు, మొదటి, రెండో వేంకటపతిరాయలు తదితరులు పాలించారు.
రెండో వేంకటపతిరాయలు: క్రీ.శ 1585-1614
- అరవీటి పాలకుల్లో అగ్రగణ్యుడు.
- రాజధానిని పెనుగొండ నుంచి చంద్రగిరికి మార్చాడు.
- మొఘల్ ఆధిపత్యాన్ని అంగీకరించాల్సిందిగా అక్బర్ పంపిన వర్తమానాన్ని తిరస్కరించాడు.
- క్రైస్తవుల కోసం వెల్లూరులో చర్చి నిర్మించాడు.
విజయనగర కాలంలో సాహిత్యం | |||
కవి | రచనలు | భాష | రాజు/కాలం |
విద్యారణ్య | 1. అనుభూతి ప్రకాశిక 2. అపరక్షానుభూతి 3. జైమినీ న్యాయం 4. పరాశర మాధవీయం 5. సంగీత సారం | సంస్కృతం సంస్కృతం సంస్కృతం సంస్కృతం సంస్కృతం | హరిహర, బుక్కరాయలు |
మాధవదేశికుడు | మాధవాభ్యుదయం | సంస్కృతం | బుక్కరాయలు |
నాచన సోముడు | ఉత్తర హరివంశం | సంస్కృతం | బుక్కరాయలు |
చౌంఢ మాధవ | 1. తాత్పర్య దీపిక 2. శైవామ్నాయ సారం | సంస్కృతం | రెండో హరిహర రాయలు |
వేదాంతదేశిక | 1. సంకల్ప సూర్యోదయం 2. హంస సందేశం | సంస్కృతం సంస్కృతం | |
గంగాదేవి | మధురా విజయం | సంస్కృతం | బుక్కరాయలు |
అన్నపూర్ణాదేవి | తుక్కా పంచశతి | సంస్కృతం | శ్రీకృష్ణదేవరాయలు |
తిరుమలాంబ | వరదాంబికా పరిణయం | సంస్కృతం | అచ్యుత రాయలు |
రామభద్రాంబ | రఘునాథాభ్యుదయం | సంస్కృతం | |
మొల్ల | రామాయణం | తెలుగు | |
సాయణాచార్య | వేద భాష్యం | సంస్కృతం | రెండో హరిహర రాయలు |
శ్రీకృష్ణదేవరాయ | 1. జాంబవతీ పరిణయం 2. సత్యవధూ ప్రణయం 3. మదాలస చరిత్ర 4. ఆముక్తమాల్యద | సంస్కృతం సంస్కృతం సంస్కృతం తెలుగు | 1509-29 |
రామయమంత్రి | స్వరమేళానిధి | సంస్కృతం | |
రెండో దేవరాయలు | 1. వృత్తి 2. మహానాటక సుధానిధి 3. రామాయణ చంపూ కావ్యం | సంస్కృతం సంస్కృతం సంస్కృతం | 1423-46 |
1వ రాజనాథ | సాళువాభ్యుదయం | సంస్కృతం | సాళువ నరసింహ |
రెండో రాజనాథ | అచ్యుత రామాభ్యుదయం | సంస్కృతం | అచ్యుతరాయలు |
శ్రీనాథుడు | 1. శృంగార నైషధం 2. పల్నాటి వీరచరిత్ర 3. కాశీఖండం 4. భీమ ఖండం 5. హరవిలాసం 6. మరుత్తరాట్ చరిత్ర | తెలుగు తెలుగు తెలుగు తెలుగు తెలుగు తెలుగు | రెండో దేవరాయలు |
తాళ్ళపాక తిమ్మక్క | సుభద్రా కళ్యాణం | తెలుగు | సాళువ నరసింహ |
వినుకొండ వల్లభరాయ | క్రీడాభిరామం | తెలుగు | |
జక్కన | విక్రమార్క చరిత్ర | తెలుగు | మొదటి దేవరాయలు |
పిల్లలమర్రి పినవీరభద్రుడు | 1. జైమినీ భారతం 2.శృంగార శాకుంతలం | తెలుగు | సాళువ నరసింహ |
మధుర | ధర్మనాథ పురాణం | కన్నడ | |
కుమారవ్యాస | కన్నడ భారతం | కన్నడ | |
చామరసు | ప్రభు లింగ లీల | కన్నడ | రెండో దేవరాయలు |
చేమకూర వెంకటకవి | విజయవిలాసం | తెలుగు | |
అన్నమాచార్య | సంకీర్తనలు /పద కవితలు | తెలుగు | సాళువ నరసింహ |
క్షేత్రయ్య | మువ్వ గోపాల పదాలు | తెలుగు | |
పురందరదాసు | సంకీర్తనలు | కన్నడ | అచ్యుతరాయలు |
అయతమ్మ | రత్నకరందక | కన్నడ | |
శ్రీధర దేవుడు | వైద్యామృతం | కన్నడ | |
విరూపాక్ష పండిట్ | చెన్నబసవ పురాణం | కన్నడ | |
రత్నాకర పర్ణి | పదివేల నీతి పద్యాలు | కన్నడ | |
మగ్గియమగ్గదేవ | శతక త్రియ | కన్నడ | |
జక్కనాచార్య | నూరొండు స్థల | కన్నడ | రెండో దేవరాయలు |
నంది ఎల్లయ్య, గంట సింఘన | 1.వరాహ పురాణం 2. ప్రబోధ చంద్రోదయం | తెలుగు | నరసనాయక |
విజయనగర కాలంలో వచ్చిన విదేశీ యాత్రికులు | |||
పేరు | దేశం | ఆస్థానం/కాలం | తెలియజేసిన అంశాలు |
ఇబన్ బటూటా | మొరాకో | మొదటి హరిహరరాయలు | పాలనా విశేషాలు |
నికోలొ డి కాంటి | ఇటలీ | మొదటి దేవరాయలు రెండో దేవరాయలు | 1. విజయనగర వైభవం 2. సతీసహగమనం అమల్లో ఉంది 3. భారత రాజులందరిలో విజయనగర పాలకులు గొప్పవారు, శక్తిమంతులు 4. భారతీయ ఓడలు పెద్దవి. |
అబ్దుల్ రజాక్ | ఖోరసాన్ (పారశీక) | రెండో దేవరాయలు | 1. విజయనగరానికి 300 రేవులున్నాయి 2. రెవెన్యూ పరిపాలనా విధానం 3. ప్రపంచంలో ఏ నగరం విజయనగరానికి సాటిరాదు. కాలికట్ ముఖ్య ఓడరేవు. 4. వేశ్యల నుంచి వసూలు చేసిన పన్ను రక్షక భటుల జీతానికి సరిపోతుంది. |
నికిటిన్ | రష్యా | మొదటి దేవరాయలు | వోయాజ్ టు ఇండియా గ్రంథం. విజయ నగర- బహ్మనీ చరిత్ర |
డోమింగో పేస్ | పోర్చుగల్ | శ్రీకృష్ణదేవరాయలు | 1. శ్రీకృష్ణదేవరాయల రూపాన్ని వర్ణించాడు 2. విజయనగరం అద్భుత పట్టణమని, వజ్రాలకు ప్రసిద్ధి అని పేర్కొన్నాడు. 3. విజయనగరాన్ని రోమ్తో పోల్చాడు. 4. దేవదాసీ వ్యవస్థ గురించి తెలిపాడు. |
బార్బోసా | పోర్చుగల్ | శ్రీకృష్ణదేవరాయలు | శ్రీకృష్ణదేవరాయల చరిత్ర |
లూయిస్ ఫ్రేజర్ | పోర్చుగల్ | శ్రీకృష్ణదేవరాయలు | శ్రీకృష్ణదేవరాయల చరిత్ర |
న్యూనిజ్ | పోర్చుగల్ | అచ్యుతరాయలు | 1. విజయనగర స్థాపకులు కాకతీయుల ఉద్యోగులు అని చెప్పాడు. 2. ఆహారపు అలవాట్లు |
హఫీప్ | అరేబియా | విజయనగర, బహ్మనీ రాజ్యాల చరిత్ర |
ప్రాక్టీస్ బిట్స్
1. విజయనగర రాజ్యానికి రాజధానిగా వర్థిల్లిన ప్రాంతాలేవి?
1) అనెగొంది
2) విజయనగరం
3) పెనుకొండ, చంద్రగిరి
4) పైవన్నీ
- View Answer
- సమాధానం: 4
2. తళ్లికోట యుద్ధం (1565)లో పాల్గొనని ముస్లిం రాజ్యం?
1) బీదర్
2) బీరార్
3) అహ్మద్నగర్
4) బీజాపూర్
- View Answer
- సమాధానం: 2
3. విజయనగరం అనే నూతన రాజధానిని నిర్మించింది ఎవరు?
1) హరిహర రాయలు
2) బుక్కరాయలు
3) మొదటి దేవరాయలు
4) రెండో దేవరాయలు
- View Answer
- సమాధానం:1
4. విజయనగర చరిత్రను తెలియజేస్తున్న ప్రముఖ రచనలు-చరిత్రకారుల్లో సరైంది?
1) రాబర్ట్ సీవెల్ - The Forgotten Empire of Vizianagaram
2) ఫాదర్ హీరాస్ - Beginnings of Vizianagaram History
3) సూర్యనారాయణ - The Never To be Forgotten Empire
4) పైవన్నీ
- View Answer
- సమాధానం: 4
5. బహ్మనీ సుల్తానులు, విజయనగర రాజులకు మధ్య నిరంతర యుద్ధాలకు కారణమైన ప్రాంతం ఏది?
1) ఉమ్మత్తూరు
2) శివ సముద్రం
3) రాయచూర్ అంతర్వేది
4) కొండవీడు
- View Answer
- సమాధానం: 3
6. శ్రీశైలంలో శివాలయానికి మండపం, పాతాళగంగకు మెట్లు నిర్మించింది ఎవరు?
1) మొదటి హరిహర
2) రెండో హరిహర రాయలు
3) విరూపాక్షరాయలు
4) సదాశివరాయలు
- View Answer
- సమాధానం:2
7. విజయనగర రాజ్య కాలంలో క్రుజడో అనే విదేశీ నాణెం చెలామణిలో ఉండేది. ఇది ఎవరికి చెందింది?
1) పోర్చుగీసు
2) ఫ్రెంచ్
3) స్పెయిన్
4) డచ్
- View Answer
- సమాధానం: 1
8. విజయనగర కాలంలో ప్రాచుర్యంలో ఉన్న న్యాయశాస్త్ర గ్రంథం?
1) పరాశర స్మృతి
2) యాజ్ఞవల్క స్మృతి
3) 1, 2
4) నారద స్మృతి
- View Answer
- సమాధానం: 3