విసర్జన వ్యవస్థ

విసర్జన పద్ధతులు - జీవుల రకాలు
అమ్మోనోటెలిక్ జీవులు: అమ్మోనియాను విసర్జించే జీవులను అమ్మోనోటెలిక్ జీవులు అంటారు. దీని విష స్వభావం అధికంగా ఉంటుంది. ఉదా: అమీబా, హైడ్రా, అస్థి చేపలు, డిప్నాయ్ చేపలు, రొయ్యలు, పీతలు, నత్త, ఆల్చిప్ప, చిరుకప్ప, సముద్ర క్షీరదాలు (డాల్ఫిన్‌‌స, తిమింగలం)
యూరికోటెలిక్ జీవులు: యూరికామ్లాన్ని విసర్జిస్తాయి. విషస్వభావం చాలా తక్కువ. నీటికొరత ఉండే ఎడారి జీవుల్లో ఈ విధానం కనిపిస్తుంది. ఉదా: కీటకాలు (ఆర్థోపొడ) సరీసృపాలు (బల్లి, పాము, తొండ, మొసలి, తాబేలు), పక్షులు. కప్ప సుప్తావస్థ దశలో యూరికామ్లాన్ని విసర్జిస్తుంది.
యూరియోటెలిక్ జీవులు: యూరియాను విసర్జిస్తాయి. ఉదా: మంచినీటి చేపలు, వానపాము, ఉభయచరాలు (ఫ్రౌడకప్ప), క్షీరదాలు (మానవుడు). మొదటిసారి కృత్రిమంగా తయారు చేసిన జీవ సమ్మేళనం ‘యూరియా’. దీని రసాయన నామం ‘కార్బమైడ్’
మానవ విసర్జన వ్యవస్థ
మానవుడి విసర్జన వ్యవస్థలో జత మూత్రపిండాలు, జత మూత్ర నాళాలు, మూత్రాశయం, ప్రసేకం ఉంటాయి. పక్షుల్లో మూత్రాశయం ఉండదు. విసర్జక వ్యవస్థ ప్రాథమిక కర్తవ్యం రక్తం, శరీర ద్రవాల అయాన్ల సమతాస్థితిని కాపాడటం. ద్వితీయ కర్తవ్యం నత్రజని సంబంధ వ్యర్థ పదార్థాల విసర్జన.
మూత్ర పిండాలు (కిడ్నీలు)

• మూత్ర పిండాల అధ్యయనాన్ని నెఫ్రాలజీ అంటారు.
• మూత్ర పిండాలు చిక్కుడు గింజ ఆకారంలో, ముదురు ఎరుపు రంగులో ఉంటాయి.
• కాలేయం వల్ల ఎడమ మూత్ర పిండం కంటే కుడి మూత్రపిండం కొద్దిగా దిగువన అమరి ఉంటుంది.
• మూత్ర పిండాలు 120 నుంచి 170 గ్రాముల బరువుంటాయి. ఇవి వెన్నెముకకు ఇరువైపులా, పృష్ట శరీర కుడ్యాన్ని అంటిపెట్టుకొని ఉంటాయి.
• మూత్ర పిండాలకు హృదయం నుంచి వృక్కధమని రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తుంది.
• మూత్ర పిండాల నుంచి హృదయానికి రక్తాన్ని తీసుకుపోయే సిరను వృక్కసిర అంటారు.
• నిలువుకోతలో మూత్ర పిండం వెలుపలి భాగాన్ని వల్కలం (కోర్టెక్స్), లోపలి భాగాన్ని దవ్వ అంటారు.
• మూత్రపిండం పుటాకార అంచులో ఉండే నొక్కును నాభి అంటారు.
• నాభి ద్వారా వృక్కసిర, మూత్రనాళాలు బయటకు వస్తాయి.
• మూత్ర పిండాల నిర్మాణాత్మక, క్రియాత్మక ప్రమాణాలు మూత్రనాళికలు (నెఫ్రాన్లు)

మూత్రనాళికలు (నెఫ్రాన్లు)
ఒక్కో మూత్ర పిండంలో 12 లక్షల (1.2 మిలియన్లు) నెఫ్రాన్లు ఉంటాయి. ప్రతి నెఫ్రాన్ (మూత్రనాళిక)లో రెండు భాగాలుంటాయి. అవి.
ఎ) భౌమన్స్ గుళిక
బి) నాళికా భాగం.
భౌమన్‌‌స గుళిక: ఇది ఒక గిన్నెవంటి భాగం. వృక్క ధమని మూత్రపిండంలోకి ప్రవేశించి అనేక ధమనికలుగా విభజన చెందుతుంది. భౌమన్ గుళికలోకి ఒక అభివాహి ధమనిక ప్రవేశించి అనేక రక్త కేశనాళికలుగా చీలి, రక్త కేశనాళికాగుచ్ఛాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. దీనిలోని సూక్ష్మ రంధ్రాల ద్వారా రక్తంలోని నీరు, మలినాలు భౌమన్‌‌స గుళికలోకి చేరుతాయి. ఈ వడబోతను సూక్ష్మగాలనం (ఆల్ట్రాఫిల్టరేషన్) అంటారు. భౌమన్‌‌స గుళికలో రక్తంలోని మలినాలు ఫిల్టరై ప్రాథమిక మూత్రం ఏర్పడుతుంది. దీనిలో గ్లూకోజ్, కొన్ని క్లోరైడ్లు, విటమిన్లు ఉంటాయి.
నాళికాభాగం: ఇది భౌమన్స్ గుళిక వెనకభాగం. దీనిలో మూడు ఉప భాగాలు ఉన్నాయి.
ఎ) సమీప సంవళిత నాళం: ఇది ముడతలు పడి ఉంటుంది. దీనిలో 60 శాతం నీరు పునఃశోషణం చెందుతుంది.
బి) హెన్లీ శిఖ్యం: ఇది తలపిన్ను / సి ఆకారంలో ఉంటుంది. ఇందులో 20 శాతం నీరు పునఃశోషణం చెందుతుంది
సి) దూరాగ్రసంవళిత నాళం: దీనిద్వారా 15 శాతం నీరు పునః శోషణం అవుతుంది.

• రక్తం వడపోతలో రెండు మూత్ర పిండాల్లో నిమిషానికి 125 మి.లీ, రోజుకు 180 లీటర్లు మూత్రం ఏర్పడుతుంది. ఇందులో 178.5 లీటర్ల మూత్రం పునఃశోషణం చెందుతుంది. రోజుకు 1.5 లీటర్ల మూత్రం విసర్జితమవుతుంది.

మూత్రాశయం

• మూత్రనాళాల నుంచి మూత్రం మూత్రాశయంలోకి చేరి అక్కడ నిల్వ ఉంటుంది. మూత్రాశయం నుంచి ప్రసేకం ద్వారా మూత్ర విసర్జన జరుగుతుంది. పెద్దవారిలో మూత్రవిసర్జన నియంత్రిత చర్య కాని చిన్న పిల్లల్లో అనియంత్రిత చర్య.

మూత్రం (యూరిన్) లక్షణాలు
ఒక వ్యక్తి రోజుకు సుమారు 1 నుంచి 1.5 లీటర్ల మూత్రాన్ని విసర్జిస్తాడు. మూత్రంలో 96 శాతం నీరు, 2 శాతం యూరియా, 2 శాతం అకర్బన పదార్థాలుంటాయి.మానవుడు మూత్రం ద్వారా రోజుకు సుమారు 25 నుంచి 30గ్రాముల యూరియా విసర్జిస్తాడు.
యూరోక్రోమ్ అనే వర్ణద్రవ్యం వల్ల మూత్రం లేత పసుపు రంగులో ఉంటుంది. మూత్రం కొద్దిగా ఆమ్ల స్వభావంలో ఉంటుంది. దీని పీహెచ్ ‘6’. మానవుడి మూత్రంలో ‘సి’ విటమిన్ ఉంటుంది. మూత్రం శరీరంలో ఎక్కువ కాలం నిల్వ ఉంటే యూరియా ‘అమ్మోనియా’ అనే విష పదార్థంగా మారుతుంది. అమ్మోనియా వల్ల మూత్రానికి ఘాటైన వాసన వస్తుంది. విసర్జితమైన మూత్రం కొంత సమయానికి వాసన వస్తుంది. మూత్రంలో గ్లూకోజ్, సోడియం ఉండవు. మధుమేహ వ్యాధిగ్రస్తుల మూత్రంలో గ్లూకోజ్ ఉంటుంది.
విసర్జనలో ఇతర అవయవాల పాత్ర
మూత్రపిండాలతో పాటు ఊపిరితిత్తులు, కాలేయం, చర్మం కూడా వ్యర్థ పదార్థాలను విసర్జిస్తాయి.

1. ఊపిరితిత్తులు: రోజుకు 18 లీటర్ల కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, 300 నుంచి 500 మి.లీ. తేమను బయటకు పంపుతాయి
2. కాలేయం: ఇది మానవ శరీరంలో అతిపెద్ద గ్రంథి. ఇది వయసు మళ్లిన ఎర్రరక్త కణాలను విచ్ఛిన్నం చేసి హీమోగ్లోబిన్‌ను బైల్‌వర్ణకాలుగా మారుస్తుంది.
3. చర్మం: చర్మంలోని స్వేద గ్రంథులు చెమట రూపంలో మలినాలను విసర్జిస్తాయి. మానవుడి స్వేదంలో నీరు, లవణాలు (ఉప్పు/సోడియం క్లోరైడ్), కొవ్వులు, కొద్దిగా యూరియా ఉంటాయి.

కృత్రిమ మూత్ర పిండం:

• మూత్రపిండాలు పనిచేయని వారిలో రక్తంలోని మలినాలను తొలగించడానికి ఉపయోగించే యంత్రమే కృత్రిమ మూత్రపిండం (డయాలైజర్). దీన్ని విలియం కోల్ఫ్ కనుగొన్నారు. దీన్ని ఆవిష్కరించిన రోజు మార్చి 13ను ప్రపంచ కిడ్నీ దినోత్సవంగా జరుపుకుంటున్నారు. డయాలసిస్ చేయడానికి 2-6 గంటలు పడుతుంది.

మూత్రపిండాల మార్పిడి:

• మూత్రపిండాలు పూర్తిగా పనిచేయని వ్యక్తికి దాత నుంచి సేకరించిన కిడ్నీని అమర్చడాన్నే ట్రాన్స్ ప్లాంటేషన్ అంటారు.
• మానవ శరీరంలో అవయవ మార్పిడి చేసిన మొదటి అవయవం ‘మూత్రపిండం’. కృత్రిమ అవయవాల అధ్యయనాన్ని బయోనిక్స్ అంటారు.

మూత్రపిండాల్లో రాళ్లు: కాల్షియం ఆక్సలేట్ (ఎక్కువ మొత్తం), కాల్షియం ఫాస్ఫేట్, యూరియాతో ఏర్పడిన స్ఫటికాలను కిడ్నీ స్టోన్స్ అంటారు. వీటి వల్ల నెఫ్రాన్లు నశించి మూత్ర విసర్జన సమయంలో నొప్పి వస్తుంది.
మూత్ర పరీక్ష - విశ్లేషణ: మూత్రం క్లినికల్ డయాగ్నసిస్ ద్వారా రోగ నిర్ధారణ చేస్తారు. కొన్ని పరీక్షలు...

1. గ్లైకోన్యూరియా అంటే మూత్రంలో గ్లూకోజ్ ఉండటం (డయాబెటీస్ మిలిటస్ వ్యాధి).
2. కీటోన్యూరియా (మూత్రంలో కీటోన్ దేహాలు ఉంటాయి)
3. హిమటూరియా (మూత్రంలో రక్తం)
4. ఆల్కిప్టాన్యూరియా (నలుపురంగు మూత్ర విసర్జన, ఇది జన్యుసంబంధ వ్యాధి)
5. ఎన్యూరియా (మూత్రపిండాల్లో మూత్రం ఏర్పడకపోవడం)
6. నెప్రోసిస్ (హై బీపీ ఉన్న వారి మూత్ర పిండాల్లోని నెఫ్రాన్లు చితికిపోతాయి).
7. ఆల్బున్యూరియా (మూత్రంలో ప్రొటీన్లు ఉంటాయి)
8. వృక్కకాల్‌క్యులీ (మూత్రపిండంలో రాళ్లు)
9. డయాబెటీస్ ఇన్‌సిఫిడస్: అధిక మూత్ర విసర్జన (డై యూరియా).
10. హెచ్.సి.జి. లేదా గ్రావెడిక్స్ టెస్ట్: హ్యూమన్ క్రానిక్ గోనాడోట్రోపిక్ హార్మోన్. గర్భిణుల మూత్రంలో ఈ హార్మోన్ ఉంటుంది.

విసర్జక అవయవాలు - రకాలు

వ.సం.	విసర్జక అవయవాలు	జీవులు
1.	సంకోచ రిక్తికలు	ప్రొటోజోవా జీవులు (అమీబా, పారమీషియం)
2.	జ్వాలా కణాలు (ప్లేమ్‌సెల్స్)	ప్లాటి హెల్మింథిస్ జీవులు (బద్దెపురుగు, టేప్ వార్‌‌మ)
3.	వృక్కాలు	అనిలెడ (వానపాము, జలగ)
4.	మాల్ఫీజియన్ నాళికలు	ఆర్థ్రోపొడ (బొద్దింక, ఈగ)
5.	హరిత గ్రంథులు	ఆర్థ్రోపొడ (రొయ్యలు, పీతలు)
6.	కోక్సల్ గ్రంథులు	ఆర్థ్రోపొడ (తేలు)
7.	కీబర్‌‌స అవయవం	మొలస్కా (నత్తలు)
8.	బొజానస్ అవయవం	మొలస్కా (ఆల్చిప్ప)
9.	మూత్రపిండాలు (కిడ్నీ)	చేప, ఉభయ చరాలు, సరీసృపాలు, పక్షులు, క్షీరదాలు