రాజ్యాంగబద్ధ సంస్థలు

అటార్నీ జనరల్
భారత రాజ్యాంగంలోని ఐదో భాగం, ఒకటో అధ్యాయంలో అటార్నీ జనరల్ పదవి గురించి వివరించారు. ఆర్టికల్ 76 ప్రకారం ప్రధానమంత్రి సూచన మేరకు రాష్ర్టపతి అటార్నీ జనరల్‌ను నియమిస్తారు. ఆర్టికల్ 76(1) ప్రకారం సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తి నియామకానికి ఉండాల్సిన అర్హతలన్నీ అటార్నీ జనరల్ నియామకానికి అవసరం. ‘అటార్నీ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియా’ పదవిని బ్రిటన్ నుంచి గ్రహించారు. అటార్నీ జనరల్ కేంద్ర ప్రభుత్వానికి మొదటి న్యాయాధికారి, భారతదేశంలోనూ తొలి న్యాయాధికారి. సుప్రీం కోర్టులో, దేశంలోని అన్ని హైకోర్టుల్లో వాదించే అధికారం ఉన్న ఏకైక వ్యక్తి అటార్నీ జనరల్. కేంద్రానికి సంబంధించిన అన్ని రకాల వివాదాంశాలపై న్యాయస్థానాల్లో వాదించే అధికారం ఉన్న ప్రధాన న్యాయాధికారి ఇతడే. విధి నిర్వహణలో అటార్నీ జనరల్‌కు ఇద్దరు సోలిసిటర్ జనరల్స్, నలుగురు అసిస్టెంట్ సోలిసిటర్ జనరల్స్ సహాయం చేస్తారు.

అటార్నీ జనరల్ పదవిలో ఉన్న వ్యక్తి ఏ కంపెనీలోనూ డెరైక్టర్‌గా బాధ్యతలు నిర్వహించరాదు. ఆర్టికల్ 88 ప్రకారం అటార్నీ జనరల్ పార్లమెంట్‌లో సభ్యుడు కాకపోయినా ఉభయ సభల చర్చల్లో పాల్గొనే అధికారం ఉంది. కానీ ఓటు వేసే అధికారం లేదు. కేంద్రం అనుమతి లేకుండా అటార్నీ జనరల్ ఎవరి కేసుల్లోనూ వాదనలు వినిపించకూడదు. ఆర్టికల్ 76(4) ప్రకారం రాష్ర్టపతి విశ్వాసం చూరగొన్నంత వరకు అటార్నీ జనరల్ అధికారంలో ఉంటాడు. రాష్ర్టపతి నిర్ణయించిన జీతభత్యాలను పొందుతాడు. అటార్నీ జనరల్ ప్రస్తుత వేతనం రూ. 90,000. వేతనంతో పాటు ఇతర సౌకర్యాలను పొందుతాడు. అటార్నీ జనరల్ రాజీనామా లేఖను రాష్ర్టపతికి సమర్పించాలి. భారత రాష్ర్టపతి న్యాయపరమైన అంశాలపై సూచనలు, సలహాలు కోరితే వివరణాత్మకమైన సూచనలు, సలహాలు ఇచ్చే అధికారం అటార్నీ జనరల్‌కు ఉంది.

అటార్నీ జనరల్స్- పదవీకాలం

పేరు	పదవీకాలం
ఎం.సి. సెతల్వాడ్	1950-1963
సి.కె. దప్తరి	1963-1968
నిరిండె	1968-1977
ఎస్.వి.గుప్తా	1977-1979
ఎల్.ఎన్. సినా	1979-1983
కె.పరాశరన్	1983-1989
సోలి జె. సొరాబ్జీ	1989-1990
జి.రామస్వామి	1990-1992
మిలాన్ కె. బెనర్జీ	1992-1996
అశోక్ కె. దేశాయ్	1996-1998
సోలీ జె. సొరాబ్జీ	1998-2004
మిలాన్ కె. బెనరీ	2004-2009
గులాం ఇ. వాహనవతి	2009-2014
ముకుల్ రోహిత్గి	2014 - ప్రస్తుతం

గమనిక: భారతదేశంలో రెండుసార్లు అటార్నీ జనరల్‌గా వ్యవహరించినవారు సోలీ జె. సొరాబ్జీ, మిలాన్ కె. బెనర్జీ.

అడ్వకేట్ జనరల్ (ఎ.జి.)
రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 165 ప్రకారం సంబంధిత రాష్ర్ట ముఖ్యమంత్రి సూచన మేరకు అడ్వకేట్ జనరల్‌ను గవర్నర్ నియమిస్తారు. రాష్ర్టంలో మొదటి న్యాయాధికారి అడ్వకేట్ జనరల్. గవర్నర్ విశ్వాసం చూరగొన్నంత వరకు ఎ.జి. పదవిలో కొనసాగుతాడు. రాష్ర్ట శాసన సభ చర్చల్లో అడ్వకేట్ జనరల్ పాల్గొంటాడు, కానీ ఓటువేసే అధికారం లేదు. అడ్వకేట్ జనరల్‌గా నియమితుడయ్యే వ్యక్తికి హైకోర్టు న్యాయమూర్తికి ఉండాల్సిన అర్హతలుండాలి. ఆర్టికల్ 165(1), 165(3)లో అడ్వకేట్ జనరల్ అర్హతలు, జీతభత్యాలను స్పష్టంగా ప్రస్తావించారు. గవర్నర్ నిర్ణయం మేరకు రాష్ర్ట సంఘటిత నిధి నుంచి అడ్వకేట్ జనరల్ వేతనాన్ని చెల్లిస్తారు. అడ్వకేట్ జనరల్ ప్రస్తుత వేతనం రూ.80,000. ఆర్టికల్ 194(4) ప్రకారం ఎమ్మెల్యేలకు వర్తించే హక్కులు, రక్షణలన్నీ అడ్వకేట్ జనరల్‌కు వర్తిస్తాయి. ఆయన రాష్ర్ట కార్య నిర్వాహక వర్గంలో అంతర్భాగం. కానీ రాష్ర్టమంత్రి మండలిలో అంతర్భాగం కాదు.

అడ్వకేట్ జనరల్స్

పేరు	పదవీకాలం
డి.నరసరాజు	1956-1963
బి.వి.సుబ్రమణ్యం	1964-1969
పి.రామచంద్రారెడి	1969-1983
కె.సుబ్రమణ్యంరెడి	1983-1986
ఇ.మనోహర్	1986-1988
వి.వెంకటరమణయ్య	1988-1990
ఆర్.వేణుగోపాల్‌రెడ్డి	1990-1990
వి.ఆర్.రెడ్డి	1991-1991
టి.అనంతబాబు	1991-1992
ఎస్.వెంకట్‌రెడ్డి	1992-1994
ఎస్.రామచంద్రారావు	1994-1995
వి.వెంకటరమణయ్య	1995-2000
టి.అనంతబాబు	2000-2004
డి.సుదర్శన్‌రెడ్డి	2004-2005
సి.వి.మోహన్‌రెడ్డి	2005-2009
డి.వి.సీతారామ్మూర్తి	2009-2011
ఎ.సుదర్శన్‌రెడ్డి	2011-2014
పి.వేణుగోపాల్(ఏపీ)	2014 నుంచి..
కె.రామకృష్ణారెడ్డి(టీఎస్)	2014 జూన్ నుంచి..

గమనిక: అడ్వకేట్ జనరల్ తీసుకునే జీతభత్యాలకు ఆదాయపు పన్ను ఉంటుంది.

కంప్ట్రోలర్ అండ్ ఆడిటర్ జనరల్ (కాగ్)
రాజ్యాంగంలోని ఐదో భాగం, ఐదో అధ్యాయంలో 148 నుంచి 151 వరకు ఉన్న అధికరణలు కాగ్ గురించి తెలుపుతున్నాయి. ఆర్టికల్ 148 ప్రకారం కంప్ట్రోలర్ అండ్ ఆడిటర్ జనరల్‌ను రాష్ర్టపతి నియమిస్తారు. ఆర్టికల్ 149 ప్రకారం కేంద్రం, రాష్ట్రాల ఖాతాలను కాగ్ నిర్వహిస్తాడు. ఆర్టికల్ 150 ప్రకారం కేంద్ర, రాష్ట్రాల ఖాతాలను కాగ్ తనిఖీ చేస్తాడు. ఆర్టికల్ 151 ప్రకారం కేంద్ర ప్రభుత్వ ఆడిట్ వార్షిక నివేదికను కాగ్ రాష్ర్టపతికి సమర్పిస్తాడు. రాష్ర్టపతి పార్లమెంట్‌కు పంపిస్తారు.

రాష్ట్రాలకు సంబంధించిన ఖాతాలను కాగ్ ఆడిట్ చేసి, వార్షిక నివేదికను గవర్నర్‌కు సమర్పిస్తాడు. గవర్నర్ రాష్ర్ట శాసనసభకు సమర్పిస్తారు. కంప్ట్రోలర్ అండ్ ఆడిటర్ జనరల్ (కాగ్) పదవీ కాలం ఆరేళ్లు లేదా ఆ పదవిని చేపట్టిన వ్యక్తికి 65 ఏళ్లు వచ్చే వరకు. కాగ్ అధికార దుర్వినియోగానికి పాల్పడితే పార్లమెంట్ అభిశంసన ద్వారా రాష్ర్టపతి అతణ్ని పదవి నుంచి తొలగిస్తారు. ప్రభుత్వ ఖాతాల సంఘానికి కాగ్ కళ్లు, చెవుల్లాంటివాడు. భారత సంఘటిత నిధి నుంచి కేంద్రం ఖర్చు చేసిన ధనం చట్ట ప్రకారం ఉందా? లేదా అని కాగ్ తనిఖీ చేస్తాడు.

1976లో 42వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా కాగ్ పరిధి నుంచి అకౌంటింగ్ బాధ్యతలను వేరు చేశారు. కాగ్ ప్రభుత్వ కంపెనీల ఖాతాలను వ్యాపార పద్ధతిలో ఆడిట్ చేస్తాడు. భారత ప్రభుత్వంలో రాజ్యాంగ సృష్టించిన ముఖ్య అధికారి కాగ్ అని డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేద్కర్ తెలిపారు. కాగ్ వేతనం, ఇతర సౌకర్యాలను భారత సంఘటిత నిధి నుంచి చెల్లిస్తారు. కాగ్ వేతనాన్ని పార్లమెంట్ చట్ట ప్రకారం నిర్ణయిస్తారు. పదవిని స్వీకరించేటప్పుడు రాజ్యాంగ ఔన్నత్యాన్ని కాపాడతానని కాగ్ ప్రమాణం చేయాలి. కాగ్‌గా పనిచేసి పదవీ విరమణ చేసిన వ్యక్తి ఏ ఇతర ప్రభుత్వ నియామకాలకు అర్హుడు కాదు. ప్రస్తుతం కాగ్ వేతనం రూ. 90,000.

కేంద్ర సంఘటిత నిధి, రాష్ర్ట సంఘటిత నిధి, కేంద్ర ఆగంతుక నిధి, కేంద్ర పబ్లిక్ నిధి, రాష్ర్ట పబ్లిక్ నిధి, శాసనసభ ఉన్న కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల ఖాతాలను కాగ్ పరిశీలించి నివేదిక ఇస్తాడు. కాగ్ పదవిని బ్రిటిష్ వ్యవస్థ నుంచి తీసుకున్నారు. బ్రిటన్‌లో ఈ పదవిని కాంప్ట్ అని పిలుస్తారు. ఆర్‌బీఐ, ఎస్‌బీఐ, ఎల్‌ఐసీ, ఎఫ్‌సీఐ లాంటి సంస్థలు, కార్పొరేషన్లు పూర్తిగా ప్రైవేట్ ఆడిటర్‌లతో తమ ఖాతాలను తనిఖీ చేయిస్తాయి. ఈ అంశంలో కాగ్‌కు సంబంధం ఉండదు. ఈ సంస్థలు తమ వార్షిక ఖాతాల నివేదికలను పార్లమెంట్‌కే సమర్పిస్తాయి.

కాగ్ వెలికితీసిన కుంభకోణాలు

• టెలికాం 2జీ (రెండో తరం) స్పెక్ట్రం వేలం.
• ముంబై ఆదర్‌‌శ హోసింగ్ సొసైటీ కుంభకోణం, కామన్‌వెల్త్ క్రీడల్లో అవినీతి, బొగ్గు గనుల కేటాయింపులో అవకతవకలు.
• ఓఎన్‌జీసీ(ఆయిల్ అండ్ నేచురల్ గ్యాస్ కార్పొరేషన్) నుంచి వేలం ప్రక్రియ నిర్వహించకుండానే గ్యాస్ నిక్షేపాలను వెలికి తీసేందుకు రిలయన్స్ సంస్థకు అనుమతి ఇవ్వడం.
• దేవాస్ అనే ప్రైవేట్ కంపెనీకి లాభం చేకూర్చేలా అత్యంత విలువైన ఎస్-బ్యాండ్ ప్రసారాలకు రహస్యంగా అనుమతి మంజూరు చేయడం.
• మహాత్మాగాంధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకంలో లోపాలు.
• అగస్టా వెస్ట్‌ల్యాండ్ కంపెనీ హెలికాఫ్టర్ కొనుగోలు ఒప్పందం.

కాగ్ పదవిని చేపట్టిన వ్యక్తులు

పేరు	పదవీకాలం
నరహరి రావ్	1949-1954
ఎ.కె. చాంద్	1954-1960
ఎస్.హెచ్.ఎ.కె.రాయ్	1960-1966
ఎస్.రంగనాథన్	1966-1972
ఎ.భక్షి	1972-1978
జి.ప్రకాశ్	1978-1984
టి.ఎన్. చతుర్వేది	1984-1990
సి.జె. సోమయ్య	1990-1996
వి.కె. షుంగ్లు	1996-2002
వి.ఎన్. కౌల్	2002-2008
వినోద్‌రాయ్	2008-2013
శశికాంత్ శర్మ	2013- ప్రస్తుతం