అయస్కాంతత్వం

మొదటిసారిగా అయస్కాంత పదార్థాలను గ్రీసు దేశంలోని ‘మెగ్నీషియా’ గ్రామం వద్ద కనుగొన్నారు. కాబట్టి ఈ పదార్థాలకు ‘మాగ్నెట్స్’ అనే పేరొచ్చింది. అయస్కాంత పదార్థాల ధర్మాల గురించిమొదటిసారిగా శాస్త్రీయ పరిశోధన చేసిన శాస్త్రవేత్త విలియం గిల్బర్‌‌ట (16వ శతాబ్దం). తర్వాత కాలంలో అయస్కాంతత్వం గురించి అధ్యయనం చేసినవారిలో ముఖ్యులు.. వెబర్, ఈవింగ్, కులూంబ్, మైకేల్ ఫారడే, మేడమ్ క్యూరీ.
పదార్థాలను అయస్కాంత, అనయస్కాంత పదార్థాలుగా వర్గీకరించవచ్చు. వీటిలో అయస్కాంత పదార్థాలు ఇతర పదార్థాలను తమ వైపు ఆకర్షించే, వికర్షించే ధర్మాన్ని కలిగి ఉంటాయి. కానీ అనయస్కాంత పదార్థాలకు అలాంటి ధర్మం ఉండదు.
అయస్కాంత పదార్థాలు ప్రకృతిలో, కృత్రిమంగా అనేక ఆకారాల్లో లభిస్తున్నాయి. వీటిలో ముఖ్యమైనవి..
1) దండ అయస్కాంతాలు
2) గుర్రపు నాడ అయస్కాంతాలు
3) పళ్లెం ఆకారంలో ఉన్న అయస్కాంతాలు
4) స్తూపాకారంలో ఉన్న అయస్కాంతాలు
అయస్కాంత పదార్థాల ధర్మాలు
ప్రతి అయస్కాంత పదార్థంలోని రెండు చివరల వద్ద మాత్రమే ఎలక్ట్రాన్లు ఒక క్రమ పద్ధతిలో అమరి ఉంటాయి. అందువల్ల ఈ బిందువుల వద్ద అస్కాంతత్వం కేంద్రీకృతమై ఉంటుంది. కాబట్టి ఈ రెండు చివర్లను అయస్కాంత ఉత్తర, దక్షిణ ధ్రువాలు అంటారు.
అయస్కాంత ధ్రువాలకు ఉన్న ఆకర్షణ, వికర్షణ బలాలను ధ్రువసత్వం అంటారు.
ప్రమాణాలు: ఆంపియర్-మీటర్.

• అయస్కాంతం మధ్య బిందువు వద్ద ఎలక్ట్రాన్లు క్రమరహితంగా అమరి ఉంటాయి. అందువల్ల మధ్య బిందువు వద్ద అయస్కాంతత్వం ఉండదు.
• అయస్కాంతం మధ్య బిందువు వద్ద ధ్రువాల సంఖ్య శూన్యం.
• ఒక అయస్కాంత పదార్థంలోని ఉత్తర, దక్షిణ ధ్రువాలను కలుపుతూ గీసిన ఊహాత్మక రేఖను అక్షీయ రేఖ అంటారు. ఈ అక్షీయ రేఖకు మధ్య బిందువు ద్వారా ప్రయాణిస్తోన్న మరో సరళరేఖను ‘మధ్యగత లంబరేఖ’ అంటారు.
• సజాతి ధ్రువాలు వికర్షించుకుంటాయి. విజాతి ధ్రువాలు ఆకర్షించుకుంటాయి.
• ఒక అయస్కాంత పదార్థాన్ని చిన్న ముక్కలుగా విభజించినప్పుడు ప్రతి ముక్క రెండు అయస్కాంత ధ్రువాలతో ఒక పరిపూర్ణ అయస్కాంతంలా పని చేస్తుంది. అంతే కానీ ఒక అయస్కాంతాన్ని ముక్కలుగా విభజించి అయస్కాంత ధ్రువాలను వేరుచేయడం వీలు కాదు.
• కాబట్టి ఒంటరి అయస్కాంత ధ్రువాలు ఉండవు. ఈ కారణం వల్ల అయస్కాంత ధ్రువాలు ఎల్లప్పుడూ జంటగా, ఒకదానితో మరొకటి సమానంగా, వ్యతిరేక దిశలో ఉంటాయి.
• అనయస్కాంతీకరణం: గది ఉష్ణోగ్రత వద్ద ఒక అయస్కాంత పదార్థాన్ని వేడిచేస్తే లేదా కొంత ఎత్తు నుంచి దృఢమైన తలంపై జారవిడిస్తే లేదా సుత్తితో కొట్టితే లేదా అయస్కాంత పదార్థం ద్వారా ఏకాంతర విద్యుత్ ప్రవహిస్తే అది అయస్కాంత ధర్మాలను కోల్పోయి అనయస్కాంత పదార్థంగా మారుతుంది. దీన్నే అనయస్కాంతీకరణం అంటారు.

• భూమి.. ఉత్తర, దక్షిణ ధ్రువాలు ఉన్న ఒక పెద్ద అయస్కాంత గోళం అని మొదటిసారిగా విలియం గిల్‌బర్ట్ అనే శాస్త్రవేత్త ప్రతిపాదించాడు. కాబట్టి ఒక అయస్కాంత పదార్థాన్ని స్వేచ్ఛగా వేలాడదీసినప్పుడు అది భూమి ఉత్తర, దక్షిణ ధ్రువాలను సూచిస్తూ విరామ స్థితిలోకి వస్తుంది. కాబట్టి ఈ ధర్మాన్ని ‘దిశా ధర్మం’ అంటారు. ఈ ధర్మాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని చైనా దేశస్తులు ‘నావికా దిక్సూచి’ని కనుగొన్నారు.
• నావికా దిక్సూచిని ఉపయోగించి నౌకాయానం, విమానయానాల్లో కదులుతున్న దిశలను తెలుసుకోవచ్చు.
• అయస్కాంతత్వానికి సరైన పరీక్ష వికర్షణ మాత్రమే.
• ప్రతి అయస్కాంత పదార్థం మధ్య బిందువు నుంచి ఉత్తర, దక్షిణ ధ్రువాలు సమాన దూరంలో ఉంటాయి. ఈ రెండు ధ్రువాల మధ్య దూరాన్ని అయస్కాంత పొడవు అంటారు. దీన్ని 2lతో సూచిస్తారు. అయస్కాంత పొడవు దాని జ్యామితీయ పొడవులో 5/6వ వంతు మాత్రమే.
• అయస్కాంతం పొడవు, ధ్రువసత్వాల లబ్ధాన్ని అయస్కాంత భ్రామకం అంటారు.